Szczególna rola w ochronie zieleni przypada planowaniu przestrzennemu, które przy odpowiednich zapisach studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego i planów miejscowych mogłoby zapobiec wielu wycinkom drzew.
Planowanie przestrzenne odbywa się na kilku poziomach – krajowym, regionalnym i gminnym. Jego zasady, w tym zasady udziału obywateli reguluje Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Samorząd gminny ma w tej dziedzinie do dyspozycji dwa podstawowe narzędzia: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (SUiKZP) i miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego (mpzp).
Studium jest dokumentem bardzo ogólnym, opartym o podział miasta na duże fragmenty i przypisaniu im konkretnego dominującego przeznaczenia. Nie jest aktem prawa miejscowego, co oznacza, że nie można zakazać tylko na jego podstawie wycięcia hektarów drzew czy przydrożnego szpaleru. Kluczowym elementem sprawczości SUiKZP jest funkcja nadana w nim działkom będącym częścią większych, wydzielonych i opisanych obszarów.
W Łodzi mamy obecnie dość świeże studium z 2018 roku, ze zmianami wprowadzonymi w roku 2019 i 2021. Na jego podstawie opracowywane i uchwalane są kolejne miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego (mpzp). One już są aktami prawa miejscowego, zobowiązują urzędników do wydawania zgodnych z nimi decyzji administracyjnych i muszą być zgodne ze studium. Jeśli w studium teren zostanie przeznaczony pod zabudowę określonego typu, to taka funkcja będzie przypisana jako dominująca wszystkim działkom na tym terenie i urzędnicy nie będą mieli prawa narzucić inwestorowi innej w planie miejscowym oraz wydawanych na ich podstawie decyzjach.
Ryzyka dla drzew wynikające z funkcji w Studium
– zabudowa każdego typu – W, WZ, MW, MN, PM, U, Ag – oraz wyznaczone korytarze drogowe – to funkcje wprost zagrażające rosnącym na terenie drzewom;
– tereny w SUiKZP jako „aktywne przyrodniczo, w tym rolne”– O – wydzielenie z tej puli terenów faktycznie będących obecnie terenami zadrzewionymi, a nie rolnymi mogłoby po przyjęciu planu miejscowego uratować wiele drzew – by przywrócić działkę rolną nawet bardzo zadrzewioną do użytkowania jako pola czy łąki nie trzeba nawet zgłoszenia;
– należy także ostrożnie podchodzić do funkcji cmentarzy – C – w praktyce presja na „czystość” i stan grobów i maksymalizację wykorzystania miejsca powoduje masowe znikanie drzew z takich miejsc;
– również funkcje rekreacyjno-wypoczynkowe – RW -w przypadku terenów prywatnych mogą skutkować budową kosztem drzew kręgielni, pola golfowego czy boiska;
– ogrody działkowe – D – wyznaczenie nowych obszarów na działki może spowodować utratę drzew, nie są one mile widziane ze względu na konieczność budowy alejek, altanek, doprowadzenie mediów;
– tereny wyłączone spod zabudowy w sposób najbardziej bezpieczny dla drzew to parki, tereny lasów o powierzchni minimum 3 ha – L i zieleni urządzonej o powierzchni minimum 3 ha i dolin rzecznych w strefie zurbanizowanej – Z.
Nie oznacza to oczywiście, że każdy zadrzewiony obszar musi być parkiem, lasem lub terenem zieleni urządzonej. Na etapie opracowania planu miejscowego dla innych funkcji ujętych w studium musimy bardzo uważać i wymagać skrupulatnej ochrony drzew. Niestety często przy uchwalaniu mpzp okazuje się, że tereny niezagospodarowane przeznaczone pod zabudowę zarosły przez lata drzewami i ocalenie roślin na ich obszarze będzie utrudnione. Dlatego tak ważny jest udział mieszkańców w procesie planowania miasta!
Czy można zmieniać Studium
Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Art. 32 nakłada na prezydenta miasta obowiązek przeprowadzenia minimum raz w ciągu kadencji oceny aktualności Studium i planów miejscowych, przedstawienia jej radzie miejskiej – a ta ma obowiązek przyjęcia uchwały o aktualności studium i planów miejscowych. Ocena ta musi być wykonana:
– z odniesieniem do uwarunkowań opisanych w Studium
– uwzględniać zmiany wynikające z np. naturalnej sukcesji roślinności w trakcie obowiązywania dokumentów czy rozwoju zabudowy zagrażającej cennym obszarom.
Mało prawdopodobne jest, by w najbliższych latach władze miejskie zdecydowały się na korektę obowiązującego studium pod kątem zmniejszenia presji zabudowy, jeszcze mniejsza na opracowanie nowego SUiKZP w całości.
Jako członkowie wspólnoty samorządowej mamy pośrednio prawo do zainicjowania zmian w studium. Możemy to zrobić na kilka sposobów:
– przez zgłoszenie konieczności zmiany funkcji dużej puli terenów z zabudowy mieszkaniowej, usługowej, rolnej i przemysłowej na tereny aktywne przyrodniczo (O), tereny lasów (L), zieleni urządzonej i dolin rzecznych (Z), rekreacyjno-wypoczynkowe (RW), czy ogrody działkowe (D);
– inicjując ochronę znaczącej ilości obszarów cennych przyrodniczo, wartych uwzględnienia w studium i występując do władz miejskich o zmianę studium pod tym kątem;
– wykazywać, powołując się na deklarowany po 2018 roku proklimatyczny kierunek zmian w działaniach samorządu, że obowiązujące obecnie studium pomija ważne aspekty konieczne do dojścia do neutralności klimatycznej lub skutecznej adaptacji miasta do zmian klimatu;
– inicjując uchwałę obywatelską o przystąpieniu do zmiany studium – wymaga przygotowania projektu uchwały z uzasadnieniem, pomocy urbanisty oraz zebrania min. 300 podpisów mieszkańców Łodzi; możliwe jest także poszerzenie w tym trybie zakresu obszarowego lub tematycznego już przyjętej uchwały o zmianie studium;
– jeśli do radnych został skierowany projekt uchwały o przystąpieniu do zmiany studium, mamy prawo brać udział w rozpatrywaniu tej uchwały na posiedzeniach komisji rady miejskiej, sesji rady miejskiej i zabiegać o wprowadzenie zmian w projekcie omawianej uchwały (na wniosek radnego, grupy radnych lub całej komisji) np. poszerzających zakres tematyczny i teren korekt w studium;
Procedura zmiany studium musi być przeprowadzona w taki sam sposób, w jaki dokument został przyjęty. Zamyka się ona między przyjęciem przez Radę Miejską w Łodzi pierwszej uchwały – o przystąpieniu do zmiany studium a przegłosowaniem drugiej uchwały – o zmianie studium. Uwaga! Zakres wprowadzonych zmian nie może wykraczać obszarowo i tematycznie poza wskazany w pierwszej uchwale!
Warto też wiedzieć, że w przypadku przystąpienia do zmiany studium z innych powodów, każdy mieszkaniec miasta ma prawo uczestniczenia w procesie zmiany studium poprzez:
– zgłaszania wniosków do studium,
– udział w dyskusji publicznej nad kształtem zmian,
– wnoszenia uwag do projektu na etapie jego wyłożenia
– udział i zabieranie głosu podczas obrad komisji rozpatrujących projekt.
Czy można uchylić uchwałę o studium
Również po przyjęciu uchwały wprowadzającej zmiany w studium i w trakcie jej obowiązywania mamy prawo do:
– zwrócenia się do wojewody o uchylenie uchwały w trybie nadzorczym w całości lub w części, jeśli uważamy, ze doszło do istotnego naruszenia zasad sporządzania studium (np. nie uwzględniono w nim obowiązkowych analiz), istotne naruszenie trybu ich sporządzania (np. niezapewnienie mieszkańcom odpowiedniego czasu na zapoznanie się z projektem przed wnoszeniem uwag) , a także naruszenie właściwości organów w tym zakresie; najlepiej zrobić to bezpośrednio po uchwaleniu SUiKZP – w ciągu 7 dni uchwała musi być skierowana do wojewody przez prezydenta miasta, wojewoda jako organ nadzoru ma 30 dni na decyzję, czy uznaje uchwałę za ważną, czy nieważną w części, w całości i czy zawiesza jej wykonalność.
– zaskarżenia uchwały do sądu administracyjnego – ma sens głównie, jeśli uchwała o przyjęciu studium naruszyła nasz interes prawny w sposób bezprawny np. przesądziła, że plan miejscowy przygotowany na podstawie studium dla naszej działki bardziej ogranicza inwestowanie w porównaniu z działkami sąsiadów.
Należy jednak stwierdzić, że uchylenie Studium jest bombą atomową dla bezpieczeństwa przestrzennego miasta, ponieważ znacznie opóźnia uchwalanie mpzp, czyli dokumentów, które mogą realnie chronić drzewa. Dlatego o uchylenie warto starać się w skrajnych okolicznościach.
aut. Urszula Niziołek-Janiak, radca prawny Krzysztof Gruszecki
Jeśli macie uwagi do tekstu czy własne doświadczenia w podobnych sprawach, piszcie dyzury@mapadrzewlodzi.pl
