Ile razy przechodząc obok drzewa kojarzącego się z ważnym wydarzeniem albo idąc piękną aleją myśleliście sobie, jak je ochronić i że warto zachować je dla naszych dzieci i wnuków? Jest na to sposób, warto to robić i można starać się o to będąc „zwykłym obywatelem/obywatelką”. Procedura ustanowienia pomnika przyrody, bo o tym dziś napiszę, nie jest może najprostsza, ale najtrudniejszą pracę wykonuje w niej Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa UMŁ. Naszym zadaniem jako zgłaszających jest wskazanie lokalizacji drzewa, opisanie i uprawdopodobnienie, że spełnia ono kryteria drzewa pomnikowego – oraz dotarcie do osób, które pomogą w procesie objęcia go ochroną. Dlatego przybliżę, co można brać pod uwagę decydując, czy staramy się zwrócić o ustanowienie pomnika przyrody.
Co z właścicielem?
Często pada pytanie, ba, w wielu gminach urzędnicy są przekonani, że nie wolno ustanowić pomnikiem przyrody drzewa bez zgody czy mimo sprzeciwu właściciela. Nie jest to prawda! Formalnie nie ma takiego wymogu, tym bardziej, że gmina pomaga dbać o pomniki przyrody na swoim terenie. Co więcej, nie ma nawet obowiązku powiadamiania właściciela terenu, ustanowienie pomnika przyrody nie podlega bowiem pod tryb Kpa. Właścicielowi nie przysługuje też tryb odwoławczy od uchwały.
Należy jednak brać pod uwagę ryzyko, że radni nie będą chcieli konfliktu czy ryzyka uchylenia uchwały np. w drodze nadzoru wojewody czy wskutek skargi. Jest to realne głównie w przypadku, gdy pełna ochrona drzewa znacząco utrudni korzystanie z własności np. gdy drzewo zajmuje całą działkę i nie ma możliwości postawienia domu w sposób niekolidujący z pomnikiem.
Stan drzewa
Ustawa nie eliminuje drzew w złym stanie z możliwości ustanowienia ich pomnikami przyrody. Co więcej, wskazuje, że w terenie niezabudowanym pomnik przyrody niezagrażający bezpieczeństwu jest chroniony aż do naturalnego rozkładu (w miastach, gdy drzewo zagraża bezpieczeństwu, w drodze uchwały zdejmuje się ochronę). Ale musimy liczyć się z tym, że kluczowe w tym przypadku mogą być pozaprzyrodnicze walory rośliny i trzeba je dobrze udokumentować, by przekonać radnych do oddania głosu „za”.
Kryteria – rozmiaru i wyjątkowości
Jakie kryteria musi spełniać drzewo, by Rada Miejska w Łodzi mogła objąć je ochroną reguluje rozporządzenie Ministra Środowiska, a jak należy to zrobić ustala art. 44 ustawy o ochronie przyrody. Co ważne, o tym, czy drzewo można ustanowić pomnikiem przyrody nie decyduje tylko jego rozmiar czy walory jako rośliny!
§ 1. Kryteriami uznawania drzew za pomniki przyrody są:
1) obwód pnia nie mniejszy niż minimalny obwód pnia drzewa mierzony na wysokości 130 cm dla poszczególnych rodzajów i gatunków drzew, określony w załączniku do rozporządzenia, lub
2) wyróżnianie się wśród innych drzew tego samego rodzaju lub gatunku w skali kraju, województwa lub gminy, ze względu na obwód pnia, wysokość, szerokość korony, wiek, występowanie w skupiskach, w tym w alejach lub szpalerach, pokrój lub inne cechy morfologiczne, a także inne wyjątkowe walory przyrodnicze, naukowe, kulturowe, historyczne lub krajobrazowe.
Ad. 1) Przepis ten powoduje, że przy drzewach spełniających warunek obwodu pnia większego niż minimalny z tabelki rozporządzenia, ustanowienie pomnikiem przyrody jest łatwiejsze, bo nie wymaga dodatkowych warunków stanowiących o wyjątkowości drzewa/drzew w skali kraju, województwa, gminy. Co ważne, jeśli gmina jest usiana np. topolami o olbrzymich obwodach pni, nie jest to podstawą by odmówić uruchomienia procedury ustanowienia pomnikiem przyrody na podstawie kryterium z 1). Jak mierzyć obwód pnia – podpowiada Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych.
Tabela minimalnych obwodów drzew pomnikowych z Rozporządzenia
Ad. 2) Gdy drzewo nie spełnia warunku dużego obwodu, musi czymś się wyróżniać spośród innych tego samego rodzaju lub gatunku w gminie. Mogą to być wymiary – obwód mniejszy niż w tabeli ale większy niż drzewa tego gatunku lub rodzaju, duża wysokość lub szerokość korony. Może to być wiek, co można wykazać zdjęciami albo przekazami archiwalnymi. Sąsiedztwo innych drzew – skupisko, aleja, szpaler to też argument za objęciem ochroną – potrzebne będą zdjęcia z natury czy np. ortofotomapa. Również uprawdopodobnienie w zgłoszeniu wyjątkowego pokroju (naturalnego lub uformowanego przez warunki bytowania lub uformowanego przez człowieka), cech morfologicznych wymaga porównania z innymi drzewami tego rodzaju lub gatunku.
Co to są rodzaje drzew? Np. drzewa tracące liście i drzewa zimozielone, drzewa liściaste i drzewa iglaste, drzewa owocowe i drzewa ozdobne. Potencjalnie można powołać się na wyjątkowość z takiego zbioru np. dążąc do zachowania jedynego drzewa liściastego w gminie – ale to raczej tylko pobożne życzenie. Chodzi tu o rodzaj drzewa czyli podstawowa nazwa np. buk.
Co to są gatunki drzew? To doprecyzowanie „brzoza brodawkowata”. Dalej mamy odmiany „brzoza brodawkowata odm. purpurowa. I formę „brzoza brodawkowata odm. purpurowa forma piramidalna (potocznie kolumnowa).
Inne cechy wyróżniające
Co to są cechy morfologiczne? Ogólnie są to cechy budowy – wybrane przez nas drzewo musi być pod tym względem wyjątkowe w stosunku do innych np. jak dąb Fabrykant może mieć wyjątkowo poziomo ukształtowane konary, albo jak nadmorskie sosny mieć skrzywiony charakterystycznie pień.
Wyjątkowe walory przyrodnicze – to np. gniazdo bociana albo drzewo stanowiące siedlisko gromad ptaków czy wyjątkowo bogate źródło pożywienia dla nich.
Walory naukowe – np. gdy drzewo jest objęte badaniami albo obserwacjami naukowymi lub ma nietypowo ukształtowane liście, występuje na nim dużo porostów i dlatego warto je badać.
Walory kulturowe – gdy drzewo spajało lokalnych mieszkańców np. było posadzone przez lokalną społeczność i jest od lat miejscem spotkań lokalnej społeczności, jest miejscem kultu, symbolem ujmowanym w znaczkach lokalnych organizacji i inicjatyw, od lat jest na zdjęciach portali turystycznych. znajduje się na nim tablica pamiątkowa.
Walory historyczne – muszą dotyczyć ważnych dla kraju, województwa czy gminy wydarzeń lub osób publicznych – tu nie powołamy się na naszą babcię. „Pod tym drzewem generał wygłosił mowę”, „pod tym drzewem pochowano powstańca”, „jest jedynym drzewem ocalałym z powstania”, „jest ujęte „znajduje się na słynnej archiwalnej fotografii jako tło ważnego wydarzenia”.
Walory krajobrazowe – np. gdy drzewo dominuje nad okolicą, jest osią ważnego widoku w gminie, znakiem wyróżniajacym zabytku, jest ujęte w skylinie gminy.
To bardzo ważne, byśmy wnioskując o ustanowienie drzewa pomnikiem przyrody dobrze umotywowali jego wartość pod względem pozaprzyrodniczym – najlepiej byłoby wskazać źródła naszej wiedzy, by ułatwić i nakierować działania urzędników.
Procedura
Przede wszystkim sprawdźmy, czy drzewo nie jest już pomnikiem przyrody – nie zawsze są one w Łodzi oznaczone. Robimy to przez wyszukiwarkę aktów prawnych w bip.uml.lodz.pl, wpisując w okno „hasła skorowidza” określenie „pomniki przyrody”. Jeśli nie zależy nam na formalnym zgłoszeniu, możemy oczywiście po prostu zainteresować Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa UMŁ telefonicznie lub mailem, opisując lokalizację drzewa i jego walory tak, by dało się je obejrzeć nie myląc z innym i zachęcić urzędników do podjęcia działań.
Można też zgłosić petycję do Rady Miejskiej o objęcie ochroną drzewa przez nadanie mu statusu pomnika przyrody – to wymaga zebrania poparcia mieszkańców, im więcej tym lepiej. Wydłuża też czas do podjęcia uchwały docelowej, ponieważ Rada Miejska najpierw podejmuje uchwałę rozpatrującą petycję. Możemy też zainteresować tematem radnego – ale jest ryzyko, że koleżanki i koledzy go nie lubią. Opiszę jednak pewniejszą drogę, by Rada Miejska w Łodzi zajęła się ustanowieniem na nasz wniosek drzewa pomnikiem. Potrzebne będzie trochę większe zaangażowanie z naszej strony:
- Wniosek o ustanowienie pomnika przyrody do Wydziału Ochrony Środowiska i Rolnictwa UMŁ – na podstawie ww. przepisu przygotowujemy opis drzewa, podajemy jego lokalizację (najlepiej podać współrzędne geograficzne, ale może to być adres, numer działki, zrzut mapy Googla, mapy z rejestru gruntów lub Intersitu – z zaznaczonym drzewem) oraz uzasadnienie wskazujące wymienione w przepisie i stosowne dla tego drzewa walory. Jeśli znamy właściciela, warto też go wskazać. Zgłoszenie wysyłamy na piśmie lub przez ePUAP. Nie zapomnijmy podać adresu zwrotnego i poprosić o poinformowanie o podjętych działaniach i uruchomieniu procedury. Wydział nie wymaga wniosku pisanego przez ekspertów, ale dla pełnej rzetelności załączam wzór wniosku opracowany przez Federację Arborystów Polskich.
- WOŚiR sprawdza nasze zgłoszenie, ustala dokładną lokalizację drzewa/drzew – jako współrzędne geograficzne, dokonuje oględzin i oceny wartości drzewa oraz sprawdza możliwość wykazania jego walorów pozaprzyrodniczych. Może przy tym posiłkować się pomocą innych wydziałów i jednostek np. archiwum państwowego czy architekta miasta. Na tym etapie jest też zagrożenie – np. uzgodnienia z innymi wydziałami mogą wykazać kolizję z planami inwestycyjnymi.
- Po tym etapie WOŚiR przygotowuje (lub nie, gdy nie ma podstaw do ustanowienia pomnika przyrody) projekt uchwały Rady Miejskiej wraz z uzasadnieniem opisującym, na czym polega wyjątkowość lub wielkość drzewa. Uchwała musi też wskazywać zasady ochrony pomnika przyrody z katalogu wymienionego w art. 45 ust. 1 Ustawy o ochronie przyrody. Jak wygląda projekt uchwały >>
- Projekt ten jest uzgadniany z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska – jest to już etap bez naszego udziału. RDOŚ ma miesiąc na dokonanie uzgodnień. Od nich zależy, czy postępowanie będzie trwało dalej, czy zostanie umorzone jako nieuzasadnione.
- Projekt uchwały przechodzi przez biuro prawne i jest kierowany do Przewodniczącego Rady Miejskiej w Łodzi, który wysyła go do zaopiniowania komisjom Rady. Z reguły tego typu uchwały opiniuje Komisja Ochrony Środowiska oraz Komisja Planowania Przestrzennego i Architektury. Warto śledzić los postępowania, by na tym etapie przekonywać radnych z komisji do pozytywnego zaopiniowania projektu.
- Projekt – czy z pozytywnymi, czy z negatywnymi opiniami trafia na sesję Rady Miejskiej w Łodzi. To etap przekonywania reszty radnych do oddaniem głosu „za”. Radni mają prawo odrzucić nawet najlepiej udokumentowany i pozytywnie zaopiniowany projekt uchwały! Mogą też zdjąć projekt z porządku obrad i skierować do komisji – innych lub ponownie do tych samych.
- Uchwalony projekt podlega nadzorowi wojewody i dopiero, gdy wojewoda nie uchyli uchwały w całości lub w części, możemy mówić o sukcesie.
Jak wygląda ostateczna uchwała – przykład.
Mam nadzieję, że trudny temat opisałam dość wyczerpująco. W razie pytań proszę o kontakt mailowy – dyzury@mapadrzewlodzi.pl. Zachęcam też do śledzenia newslettera bloga.
