Drzewa przy kolei

Co jakiś czas opinię publiczną bulwersuje sprawa wycinek drzew na terenach kolejowych. Również w Łodzi kilkukrotnie były prowadzone takie, niszczycielskie dla przyrody prace na wielu kilometrach przy torach. Jest oczywiste, że drzewa i krzewy nie mogą rosnąć przy samych torach, utrudniać funkcjonowanie wyposażenia kolei czy ograniczać niebezpiecznie widoczność. I nikt rozsądny temu nie zaprzeczy. Polska kolej dokonuje od lat wielu wycinek drzew, powołując się na odrębne przepisy dot. zapewnienia bezpieczeństwa w transporcie kolejowym, w tym wyłączenia stosowania Ustawy o ochronie przyrody czy Ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. W 2019 r. zmiana rozporządzenia pokazała, że bez szkody dla bezpieczeństwa można ograniczyć wycinki drzew – zmniejszono wtedy odległość drzew poza terenami leśnymi i wojskowymi o aż 9 metrów.

Co poszło nie tak w Ciechocinku

Starostwo Powiatowe w Aleksandrowie Kujawskim wydało zezwolenie na usunięcie drzew i krzewów w okolicy dworca wpisanego wraz z otoczeniem do rejestru zabytków. Wycince miały podlegać rośliny w pasie ochronnym o określonej przepisami odległości od torów. Prace były prowadzone w związku z planowanym przywróceniem linii kolejowej do użytkowania po 10 latach przerwy.

Na terenie zabytkowego zespołu rósł co najmniej 200-letni dąb, który nie został usunięty nawet w okresie, gdy przepisy wymagały odległości 15 metrów od torów. Prawdopodobnie ocalał wtedy dzięki sprzeciwowi konserwatora zabytków. Na początku grudnia br. padł pod piłami.

Organizacja Zielone Kujawy, oburzona tą wycinką, wykryła prawdopodobne nieprawidłowości w procedurze wydawania decyzji o zezwoleniu na tę wycinkę i złożyła doniesienie do prokuratury z Art.  187. Kodeksu karnego [Niszczenie lub uszkadzanie chronionych terenów lub obiektów]

§  1.  Kto niszczy, poważnie uszkadza lub istotnie zmniejsza wartość przyrodniczą prawnie chronionego terenu lub obiektu, powodując istotną szkodę, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§  2.  Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.

Dlaczego? 

Społecznicy sprawdzili lokalizację i parametry drzew w terenie i wygląda na to, że starostwo nie dokonało, albo dokonało oględzin na oko, ufając najwyraźniej złożonemu przez PKP wnioskowi:

• obwód dębu w decyzji był wskazany nieprawidłowo – o metr mniejszy niż w rzeczywistości (sic!)
• odległość skraju jego pnia od toru wynosiła w rzeczywistości prawie 6,5 m, a nie 6 m, jak wskazano w decyzji – wg prawa nie było więc podstawy do zezwolenia na wycięcie drzewa (!)
• wg decyzji nie zgadzał się gatunek drzewa rosnącego obok dębu, co świadczy o niechlujstwie wydanej decyzji lub braku kompetencji urzędnika dokonującego oględzin
• omyłkowo oznaczone drzewo rosło 8 m od torów – wg prawa nie było więc podstawy do zezwolenia na wycięcie kolejnego drzewa (!)
• w ramach robót została ogłowiona brzoza na działce drogowej, objętej ustawą o ochronie przyrody, co podlega obowiązkowemu naliczeniu kary za zniszczenie drzewa; drzewo zostało zniszczone i zapewne będzie wkrótce usunięte – co pozwala osiągnąć cel pozbycia się go bez angażowania właściciela drogi i uzyskanie przez niego uzgodnienia z RDOŚ
• kolej zlekceważyła uzyskanie uzgodnień konserwatora zabytków – lokalizację dębu na obszarze objętym ochroną i obowiązek udziału służb konserwatorskich w procedurze o usunięcie drzewa potwierdził wojewódzki konserwator zabytków, wbrew twierdzeniom starosty.

Jakie przepisy „tną drzewa” na kolei

• Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1043 z późn. zm.)
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 7 sierpnia 2008 r. w sprawie wymagań w zakresie odległości i warunków dopuszczających usytuowanie drzew i krzewów, elementów ochrony akustycznej i wykonywania robót ziemnych w sąsiedztwie linii kolejowej, a także sposobu urządzania i utrzymywania zasłon odśnieżnych oraz pasów przeciwpożarowych (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1247)

Co reguluje Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym UTK.

• Ustawa w przypadku lokalizowania nowej linii kolejowej wyłącza stosowanie przepisów chroniących lasy i ustawę o ochronie przyrody, w związku z ustaleniem odrębnej ścieżki uzyskania zezwoleń usunięcie drzew i krzewów oraz regulacji odszkodowań Art. 9yc.:

1.  Do gruntów rolnych i leśnych objętych decyzją o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej nie stosuje się przepisów ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych.

2.  Do usuwania drzew i krzewów znajdujących się na nieruchomościach objętych decyzją o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej, z wyjątkiem drzew i krzewów wpisanych do rejestru zabytków, nie stosuje się przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2023 r. poz. 1336, 1688 i 1890) w zakresie obowiązku uzyskiwania zezwoleń na ich usunięcie oraz opłat z tym związanych.

• nie wyłącza stosowania ustawy o ochronie zabytków przy korzystaniu z linii kolejowej ani nawet lokalizacji nowych linii:

Art. 31. 9. Korzystanie z linii kolejowej nie może naruszać zasad bezpieczeństwa ruchu kolejowego, bezpiecznego przewozu osób i rzeczy oraz ochrony środowiska, a także ochrony zabytków. Art. 9q. 1. Decyzja o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej zawiera w szczególności: […] 3) warunki wynikające z prawnie chronionych potrzeb ochrony środowiska, ochrony zabytków i dóbr kultury współczesnej oraz potrzeb obronności państwa;

• Określa ogólnie zasadę wprowadzenia ograniczeń w lokowaniu zielenie Art. 53. UTK [Sąsiedztwo linii kolejowych] ust. 1.:

 Usytuowanie budowli, budynków, drzew i krzewów oraz wykonywanie robót ziemnych w sąsiedztwie linii kolejowych, bocznic kolejowych i przejazdów kolejowych może mieć miejsce w odległości niezakłócającej ich eksploatacji, działania urządzeń związanych z prowadzeniem ruchu kolejowego, a także niepowodującej zagrożenia bezpieczeństwa ruchu kolejowego.

• Wskazuje akt z regulacjami szczegółowymi Art. 54. [Delegacja ustawowa]:

Minister właściwy do spraw transportu w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw środowiska, ministrem właściwym do spraw klimatu oraz ministrem właściwym do spraw wewnętrznych określi, w drodze rozporządzenia, wymagania w zakresie odległości i warunków dopuszczających usytuowanie drzew i krzewów, elementów ochrony akustycznej i wykonywania robót ziemnych w sąsiedztwie linii kolejowej, a także sposobu urządzania i utrzymywania zasłon odśnieżnych oraz pasów przeciwpożarowych, biorąc pod uwagę zapewnienie bezpieczeństwa ruchu kolejowego.

• UTK reguluje podstawy i procedurę uzyskania zezwolenia na usunięcie drzew i krzewów oraz odszkodowanie w drodze umowy lub wywłaszczenia i postępowanie wobec drzew posadzonych niezgodnie z ustawą po wybudowaniu linii kolejowej:

Art. 56 [Usunięcie drzew i krzewów]

1. W razie potrzeby usunięcia drzew lub krzewów utrudniających widoczność sygnałów i pociągów lub eksploatację urządzeń kolejowych albo powodujących zaspy śnieżne, starosta, na wniosek zarządcy, wydaje decyzję o usunięciu drzew lub krzewów. Decyzję wykonuje zarządca.

• Pozostawia jednak możliwość uzyskania odstępstwa:

Art. 57a. [Odstępstwo od odległości i warunków usytuowania drzew i krzewów]

1.  W przypadkach szczególnie uzasadnionych dopuszcza się odstępstwo od odległości i warunków dopuszczających usytuowanie drzew i krzewów określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 54. Odstępstwo nie może powodować zagrożenia bezpieczeństwa ruchu kolejowego ani zakłócać działania urządzeń służących do prowadzenia tego ruchu.

2.  Zgody na odstępstwo, o którym mowa w ust. 1, udziela starosta w drodze postanowienia, po uzgodnieniu właściwego zarządcy, mając na uwadze bezpieczeństwo ruchu kolejowego.

• Ustawa ta zrzuca też na Lasy Państwowe, CPK i samorządy koszty usuwania drzew kolidujących z bezpiecznym użytkowaniem infrastruktury kolejowej (Art. 9yb.) Oraz obciąża kosztami budowy i utrzymania pasów przeciwpożarowych na kolei wymuszonych posadzeniem drzew lub krzewów zbyt blisko infrastruktury kolejowej właścicieli przyległych, także prywatnych gruntów, którzy te rośliny posadzili. Przepis ten również powoduje szkody w drzewostanie, bo łatwiej i taniej wyciąć drzewo niż finansować działania kolei.

Art. 55. 3.  Jeżeli posadzenie drzew lub krzewów, powodujące potrzebę urządzenia pasów przeciwpożarowych, nastąpiło po wybudowaniu linii kolejowej, koszty związane z urządzeniem i utrzymaniem tych pasów obciążają właścicieli gruntów.

Co znajdziemy w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie wymagań w zakresie odległości i warunków dopuszczających usytuowanie drzew i krzewów […]

§ 1.

 W lasach, w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2020 r. poz. 6 i 148), położonych w sąsiedztwie linii kolejowej drzewa i krzewy mogą być usytuowane bezpośrednio za zewnętrzną krawędzią bruzdy tworzącej pas przeciwpożarowy, o którym mowa w § 9 (pas ppoż – równoległa do linii kolejowej bruzda o szer. min. 4 m leżąca w 2-5 m od dolnej krawędzi nasypu lub górnej krawędzi przekopu linii kolejowej, ew. od zewnętrznej krawędzi tych rowów bocznych – kom. red.)

§ 1a.

1. Poza lasami drzewa i krzewy mogą być usytuowane w sąsiedztwie linii kolejowej biegnącej po nasypie albo w przekopie albo otoczonej rowami bocznymi – w odległości nie mniejszej niż 6 m od dolnej krawędzi nasypu albo górnej krawędzi przekopu albo od zewnętrznej krawędzi rowów bocznych.

2.  W przypadkach innych niż określone w ust. 1 – w odległości nie mniejszej niż 6 m od skrajnej szyny.

§ 1b.  Na gruntach, na których usytuowane są wojskowe bocznice kolejowe pozostające w trwałym zarządzie jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub będących w ich władaniu na podstawie innego tytułu prawnego, przepisów § 1 i § 1a nie stosuje się. Usytuowanie drzew i krzewów na tych gruntach nie może naruszać skrajni kolejowej. (skrajnię reguluje szereg szczegółowych norm branżowych – kom. red.)

§ 3. Drzewa i krzewy, elementy ochrony akustycznej oraz zasłony odśnieżne w sąsiedztwie przejazdów i przejść kolejowych powinny być usytuowane w odległości zapewniającej warunki widoczności przejazdów i przejść, określone w przepisach o warunkach technicznych, jakim powinny odpowiadać skrzyżowania linii kolejowych z drogami publicznymi i ich usytuowanie.

Trudna rola obywatelek i obywateli

Przykład z Ciechocinka pokazuje, że nie zawsze decyzje urzędowe niosące nieodwracalne skutki dla przyrody są wydawane rzetelnie. I często wycinki na terenach kolejowych mogą nie mieć żadnego umocowania w przepisach – w przypadku terenu przed zabytkowym dworcem ze zdjęcia w tekście, nie było podstaw ani uzasadnienia dla usunięcia zdobiących przedpole zabytkowego budynku drzew. Zdecydowała o tym jedynie wola powiększenia tam parkingu, dziś wcale nie wykorzystywanego w całości przez podróżnych.

Niestety nadzór nad wydawanymi decyzjami w przypadku wycinek przy wielokilometrowych odcinkach torów wymaga ogromnego nakładu czasu i zaangażowania. Tym bardziej, że tereny kolejowe bywają bardzo zaniedbane i zaśmiecone, a dostęp do nich bywa utrudniony. W przypadku występowania prawnego przeciwko gigantycznej spółce kolejowej, warto też zapewnić sobie przy analizie przepisów pomoc prawnika. Doniesienie do prokuratury ma prawo i obowiązek złożyć każdy, kto ma podejrzenie naruszenia prawa, powinno jednak ono być uprawdopodobnione i mieć oparcie w przepisach.