Co kto może i co powinien

Samorząd dla drzew

Art. 74 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.:

1. Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom.
2. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.
3. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.
4. Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska.

Art. 4 Ustawy o ochronie przyrody [Obowiązek dbałości o przyrodę]

1. Obowiązkiem organów administracji publicznej, osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych oraz osób fizycznych jest dbałość o przyrodę będącą dziedzictwem i bogactwem narodowym.
2. Organy administracji publicznej są obowiązane do zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych dla ochrony przyrody.
3. Obowiązkiem organów administracji publicznej, instytucji naukowych i oświatowych, a także publicznych środków masowego przekazu jest prowadzenie działalności edukacyjnej, informacyjnej i promocyjnej w dziedzinie ochrony przyrody.

Co z tego wynika?

Przepisy chroniące drzewa są w Polsce słabe i regularnie dodatkowo pozbawiane skuteczności. Jako nadrzędny często traktuje się konstytucyjny zapis o ochronie własności prywatnej. Przepisy są rozproszone i „zwykłej obywatelce/obywatelowi” często trudno je zinterpretować. Ochrona drzew i krzewów w Polsce jest regulowana przede wszystkich przepisami ustawy o ochronie przyrody – Rozdział 4, ale jest też szereg wyjątków i sytuacji specyficznych zawartych w innych ustawach – np. Kodeksie cywilnym, Ustawie o ochronie środowiska, Ustawie o lasach, Prawie Budowlanym, Ustawie o drogach publicznych. Wpływ na skuteczność interwencji ochronnych mają też rozporządzenia. Dodatkowo właściciele sieci energetycznych, gazowych, wodociągowych powołują się na przepisy branżowe, a nawet normy techniczne dla urządzeń. My, jako obywatelki i obywatele, troszczący się o drzewa, nie mamy obowiązku znać ich wszystkich i często nawet nie mamy takiej możliwości. Mamy prawo oczekiwać, że na nasze wnioski o interwencję zareagują odpowiednio przygotowane służby i urzędnicy.

Wycięcie drzewa bez zezwolenia albo jego zniszczenie w Polsce jest tylko wykroczeniem, chyba, że jego ochrona wynika z ustawy o ochronie zabytków albo wycinający zlekceważył obecność gatunków chronionych. Musimy mieć świadomość, że jako wykroczenie może nie być priorytetowo traktowane przez policję. Musimy też wiedzieć, że przy bardzo niskich karach za usunięcie drzewa niezgodnie z przepisami, inwestorzy często wkalkulowują sobie kwoty kar w koszty inwestycji i mogą być zupełnie odporni na wzywanie służb. Ba, straż miejska i policja nie mają prawa nakazać wstrzymanie prac zmierzających do usunięcia czy zniszczenia drzewa jeśli nie ma bezpośredniego zagrożenia dla ludzi, mienia, zagrożonych gatunków lub zabytku. Mogą tylko o to prosić i ostrzegać o konsekwencjach.

Kolejny problem to brak podstaw do zatrzymania wycinki nawet w przypadku wadliwie wydanego zezwolenia. Wady wydanej decyzji obciążają urząd, który ją wydał i z reguły nie są podstawą do zatrzymania wycinki.  Dlatego bardzo ważne jest dotarcie do informacji o planowanej wycince jak najwcześniej, by wykorzystać wszystkie możliwości wpływu na procedury administracyjne i uniknąć sytuacji fizycznego blokowania wycinki.

My – obrońcy drzew – stajemy często wobec sytuacji, w której po godzinach pracy urzędu nie mamy jak ustalić, czy wycinka drzewa, którą blokujemy, jest w ogóle legalna, czy gniazda i porosty, które widzimy na drzewie należą do gatunku chronionego albo czy zezwolenie było wydane zgodnie z procedurami i na podstawie rzetelnych danych. A wezwany przez nas patrol nie ma przeszkolenia z procedur ochrony przyrody i środowiska. A przecież praca prezydenta jako organu nie kończy się z godziną 16.00 czy z weekendem.

Większość przewinień wobec drzew nie jest w ogóle ujawniona ani karana. Nie zmieni się to bez naszego zaangażowania i bez presji na organy publiczne wszystkich szczebli.

Nasze łódzkie realia

Województwo łódzkie jest jednym z najsłabiej zalesionych w Polsce (22% w stosunku do średniej 31% i 54% w Lubuskiem). Łódź także mimo włączenia w jej obszar Lasu Łagiewnickiego jest trzecim od końca miastem w ilości zadrzewień. Z wynikiem 15% ustępuje jedynie Radomiowi i Wrocławiowi, gdy Zielona Góra ma ponad 57% obszarów zadrzewionych. (Żródło: Polska z Setinela). W dodatku zadrzewienia są bardzo nierówno rozłożone na obszarze miasta. Nowe nasadzenia, nawet największe, słabo nadzorowane i lokowane w bardzo trudnych warunkach tj. głównie przy ulicach, nie są w stanie zastąpić „starych”, które już mają ogromną masę liściową i którym udało się przetrwać.

Dlatego też mamy jako obywatele domagać się od władz samorządowych szczególnej ostrożności i pieczołowitości w zakresie ochrony wszelkich form zadrzewień i drzew. Pilnując działania polityków i urzędów ws. ochrony przyrody mamy szansę zapobiec dużo większym stratom w drzewostanie Łodzi, niż w momencie, gdy decyzje już zapadły, a nam pozostaje protest albo fizyczne blokowanie wycinki. Ten blog ma za zadanie pomóc nam ratować nasz wspólny skarb – drzewa!

Kiedy znikają nasze drzewa

Łódzkie drzewa najczęściej znikają w następujących sytuacjach:

– na terenach prywatnych posesji na podstawie lex Szyszko i gdy działki szykowane są na sprzedaż,

– przy inwestycjach budowlanych,

– przy inwestycjach drogowych,

– wycinane przez gestorów sieci i kolej,

– usuwane na wniosek wspólnot mieszkaniowych i spółdzielni,

– pod zjazdy z dróg publicznych na działki inwestycyjne,

– przy planowych wycinkach w lasach,

– martwe i powalone przez wichury,

– zamierając w wyniku uszkodzeń fizycznych albo chemicznych, w tym przez sól drogową.

Co do zrobienia ma samorząd Łodzi

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody „obowiązkiem organów administracji publicznej, osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych oraz osób fizycznych jest dbałość o przyrodę będącą dziedzictwem i bogactwem narodowym” – z czego wynika, że nie tylko wydziały realizujące zadania z zakresu ochrony przyrody mają taki obowiązek, winien on być realizowany systemowo, przekrojowo – przez każdy wydział, jednostkę organizacyjną, instytucję samorządową i spółkę miejską. Również „rada gminy jest obowiązana zakładać i utrzymywać w należytym stanie tereny zieleni i zadrzewienia”.

Samorząd powinien chronić drzewa poprzez przekrojową i systemową ochronę drzew we wszystkich działaniach urzędu, jednostek, instytucji i spółek miejskich:

• odpowiedzialne planowanie przestrzenne, maksymalnie chroniące tereny zadrzewione przed zabudową i inwestycjami drogowymi oraz wprowadzające systemowe zadrzewianie miasta;
• opieranie decyzji, w tym planistycznych, o szeroki zakres debaty publicznej z wypracowaniem rekomendacji, a nie koncertu życzeń; debata musi dotyczyć nie tylko proponowanych rozwiązań, ale także uwarunkowań, będących ich podstawą;
• egzekwowanie od pracowników samorządowych priorytetu ochrony starodrzewu w podejmowanych i wydawanych decyzjach, gdy tylko istnieją rozwiązania chroniące drzewa w danej sytuacji;
• skrupulatne pilnowanie zgodności realizowanych decyzji z uzgodnieniami i egzekwowania kar;
• pilnowanie jawności on-line i aktualności postępowań dotyczących drzew tak, by pomagać mieszkańcom w interwencjach (publikacja zgłoszeń i wniosków na etapie ich wpłynięcia, publikacja terminów oględzin, informowanie w miarę możliwości technicznych na miejscu o prowadzonych dla danego terenu postępowaniach itd.);
• przygotowanie planów rozwoju zieleni, w tym zadrzewień dla poszczególnych osiedli wraz z zapewnieniem ich wieloletniego finansowania;
• podjęcie systemu ochrony drzew przed solą drogową i o ograniczaniu solenia w pasach drogowych;
• zapewnienie adekwatnych pieniędzy na wydatki z zakresu ochrony i pielęgnacji drzew;
• obowiązkowe szkolenia decyzyjnych urzędników z narzędzi ochrony drzew, w tym w procesach inwestycyjnych oraz szkolenia z zakresu egzekwowania ochrony drzew dla urzędników i służb, w tym policji;
• organizację efektywnej współpracy z innymi urzędami i służbami;
• traktowanie aktywnych mieszkanek i mieszkańców jako cennych współpracowników, a nie wrogów;
• zapewnienie skutecznego, całodobowego wsparcia dla społecznego nadzoru nad traktowaniem drzew oraz jego efektywności;
• zapewnienie jawności poczynań spółek miejskich wobec drzew i zwiększenie nadzoru nad nimi w tym zakresie;
• staranną ochronę drzew przy wydawanych decyzjach administracyjnych wszelkiego typu oraz zapewnienie bieżącego nadzoru rady miejskiej nad sposobami ochrony drzew w decyzjach administracyjnych;
• konsekwentne uchylanie decyzji o warunkach zabudowy w momencie przyjęcia planu miejscowego;
• konsekwentne odrzucanie wniosków o pozwolenie na budowę, składanych na podstawie dwz skonsumowanej wydanym już wcześniej pozwoleniem na budowę, któremu skończył się termin ważności;
• konsekwentne zawieszanie wydawania decyzji budowlanych na czas 9 miesięcy, gdy dla terenu jest przystąpienie do mpzp, tworzenie uchwał o przystąpieniach tak, by zdążyć przyjąć mpzp w takim czasie;
• prośrodowiskową politykę sprzedaży działek gminnych, pierwokupu, wywłaszczania i nabywania terenów zadrzewionych;
• zapewnienia analizowania przez radnych projektów miejskich inwestycji, w tym pod kątem ochrony drzew;
• zabezpieczanie ochrony drzew warunkami i karami umownymi przy miejskich inwestycjach i umowach sprzedaży, dzierżawy, użyczenia podpisywanych przez miasto;
• ustanawianie pomników przyrody (także na prywatnych działkach – nie, nie musi być zgody właściciela) i innych form ochrony przyrody oraz konsekwentna ich ochrona i wspieranie dbania o nie;
• zinwentaryzowanie wszystkich drzew w ciągu 2-3 lat i wprowadzenie systemu do zarządzania tym bogactwem przez wszystkie wydziały urzędu;
• wprowadzenie zasady dodatniego bilansu powierzchni biologicznie czynnych i dodatniego bilansu usług ekosystemowych „nasadzenia-wycinki” dla miejskich inwestycji;
• coroczne badania stanu i fachową pielęgnację starodrzewu,
• dbanie o nowe nasadzenia i egzekwowanie tego obowiązku w stosunku do nasadzeń kompensacyjnych na zasadzie „zachowania dobrej kondycji przez cały okres gwarancji” – nie tylko na koniec 3-letniego terminu;
• wywiązywanie się z obowiązku aktualizacji ewidencji gruntów pod kątem faktycznego aktualnego stanu terenów;
• przygotowywanie możliwie oszczędzających drzewa uproszczonych planów urządzenia lasów dla lasów na terenie miasta niepodlegających Lasom Państwowym z uwzględnieniem aktualnego, faktycznego stanu terenów, w tym prywatnych;
• włączenie Wydziału Ochrony Środowiska i Rolnictwa (WOŚiR) w proces wydawania decyzji o warunkach zabudowy i pozwoleń na budowę;
• edukację i konsekwentne dawanie dobrego przykładu.

Co mamy do zrobienia my

Ochrona przyrody jest też naszym obowiązkiem jako łodzianek i łodzian. To jest nasze miasto, a bez naszego nadzoru nie będzie znaczących postępów w dbaniu o drzewa. Przecież gdyby nie nasza presja, wiedza, jak to robią inne miasta, gdyby nie walka o nie w budżecie obywatelskim i protesty przy nieudanych inwestycjach, pewnie nadal „nie dałoby się” sadzić ich bliżej niż 4 metry od budynku, obok instalacji podziemnych ani stawiać wymagań co do wielkości sadzonych drzew. Poza domaganiem się od władz miasta systemowej ochrony i opieki nad drzewami, możemy naprawdę dużo zdziałać, interesując się i reagując na to, co dzieje się za naszym oknem, po drodze do pracy, szkoły. Co musimy robić, by nie tracić drzew w Łodzi:

• śledzić na bieżąco wydane decyzje o warunkach zabudowy, pozwolenia na budowę dla naszej okolicy i ważnych dla nas miejsc;
• śledzić pojawiające się w Ekoportalu decyzji dot. ochrony drzew i krzewów z terenu naszego miasta;

• oraz zawiadomienia dot. decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięć, pozwoleń wodno-prawnych i zintegrowanych, wydawanych przez inne urzędy
• obserwować ogłaszane przetargi, programy funkcjonalno-użytkowe i projekty inwestycji publicznych – jeśli chodzi o inwestycje miejskie, znajdziemy je głównie w Zarządzie Inwestycji Miejskich, części możemy szukać w Zarządzie Dróg i Transportu.
• zgłaszać problemy drzew przy robach budowlanych i drogowych prowadzonych w naszej okolicy
• inicjować działania i uchwały wzmacniające ochronę drzew;
• angażować się w inicjatywy społeczne, petycje, protesty dot. drzew!
• brać udział w konsultacjach zmian w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, projektów mpzp, polityk publicznych, planowanych inwestycji;
• wymagać zapewniania w budżecie miasta pieniędzy na dyżury urzędników, szkolenia, na sprzęt i na bieżące dbanie o drzewa;
• wspierać władze miejskie w momencie podejmowania przez nie niepopularnych i trudnych politycznie działań ochronnych drzew;
• promować samorządowców i urzędników konsekwentnie działających na rzecz drzew oraz premiować w wyborach wiarygodnych prośrodowiskowych kandydatów;
• reagować na zamierzenia sąsiadów, samorządu, przedsiębiorstw;
• aktywnie kształtować decyzje naszych wspólnot mieszkaniowych i zarządów spółdzielni, uczestniczyć w zebraniach, inicjować uchwały.

Sporo zadań, jak na mieszkanki i mieszkańców, prawda? Szkoda, że mimo mnóstwa powołanych do tego i finansowanych z publicznych środków służb i urzędów, nie możemy liczyć na sprawną i efektywną ochronę drzew.